χαρουπιά

(κερατονία η κερατέα, οικογένεια λεγκουμινώδη ή κατ’ άλλους οικογένεια καισαλπινίδες, τάξη λεγκουμινώδη, δικοτυλήδονα). Δέντρο που κατάγεται από την ανατολική Μεσόγειο και ζει κατά μήκος των εύκρατων παραλιακών περιοχών της Μεσογείου. Oνομάζεται και ξυλοκερατιά. Είναι αειθαλής και αναπτύσσεται καλά, ακόμα και σε φτωχά, ξηρά, πετρώδη και ηφαιστειογενή εδάφη. Αναπτύσσεται αργά και έχει κορμό χοντρό, ελαφρά στριμμένο, ο οποίος διακλαδίζεται κατά τρόπο που σχηματίζει πλατιά, σφαιρική κόμη. Φύλλα σύνθετα, φτερωτά, αρτιόληκτα (από 3 έως 6 ζεύγη), με φυλλάρια ωοειδή, ακέραια, παχιά, δερματώδη, βαθυπράσινα επάνω, ωχρότερα κάτω. Τα άνθη είναι μονογενή: τα άρρενα (στημονοφόρα) συναντώνται συχνότερα στα άγρια φυτά και τα θήλεα στα καλλιεργούμενα· και τα δύο γένη στερούνται στεφάνης, έχουν πορφυρένιο κάλυκα και σχηματίζουν ταξιανθίες βότρεις. Ο καρπός, το χαρούπι ή ξυλοκέρατο, είναι ένας χοντρός, δερματώδης χέδρωψ, καστανόμαυρος εξωτερικά και εσωτερικά, γεμάτος από πυκνή αλευρώδη σάρκα, με γλυκιά γεύση, χρώματος κίτρινου ωχρού, μέσα στην οποία περιέχονται πολυάριθμα μικρά σπέρματα, αμφίκυρτα, πάρα πολύ σκληρά, κεραμόχρωμα, στίλβοντα. Τα χαρούπια αποτελούν εξαιρετική κτηνοτροφή, ιδίως για τα άλογα, καταναλώνονται όμως συχνά και από τους ανθρώπους: οι μουσουλμάνοι παρασκευάζουν από αυτά γλυκίσματα και ηδύποτα. Στην ιατρική, το άλευρο των χαρουπιών χρησιμοποιείται με καλά αποτελέσματα στις παιδικές διάρροιες και ως στυπτικό φάρμακο, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητας σε πηκτίνες. Τα χαρούπια περιέχουν 20-70% σάκχαρα (χαρουπόμελο), από τα οποία παράγεται οινόπνευμα άριστης ποιότητας. Από τον χαρουπόσπορο εξάγεται κυτταρίνη, δεψικές και βαφικές ουσίες, έλαιο κλπ. Στην Ελλάδα η χ. είναι διαδεδομένη κυρίως στην Κρήτη, αλλά και στη νότια Πελοπόννησο, στη Σάμο, στη Χίο, στην Κεφαλονιά. Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες κατατάσσονται σε δυο μεγάλες ομάδες: κοντοχάρουπα και μακροχάρουπα. χ. άγρια. Φυτό με την επιστημονική ονομασία κερατέα ή κερωνία η έλλοβος της οικογένειας των καισαλπινιδών. Είναι αειθαλές δέντρο με μεγάλη διάρκεια ζωής και πυκνή φυλλωσιά, συνήθως σφαιρική. Τα φύλλα του μοιάζουν με φτερά και αποτελούνται από μικρότερα φυλλαράκια. Τα άνθη του έχουν βαριά μυρωδιά, είναι απέταλα και πολύ μικρά και ο καρπός του χέδρωπας, παχύς, με 10-16 γυαλιστερούς πολύ σκληρούς σπόρους. Πρόκειται για πολύτιμο δασικό, γεωργικό, βιομηχανικό και καλλωπιστικό είδος. Ο φλοιός και τα φύλλα του είναι πλούσια σε δεψικές ουσίες και χρησιμοποιούνται στη βυρσοδεψία και στη βαφική. Η μεγάλη οικονομική σημασία της άγριας χ. οφείλεται στο πλούσιο σε ζάχαρη καρπό της, που αποτελεί θρεπτική τροφή για τα ζώα. Το γλεύκος, που προέρχεται από τα ζάχαρα χρησιμοποιείται, για την παρασκευή δροσιστικών και αναψυκτικών ποτών καθώς επίσης για την παρασκευή φαρμάκων εναντίον του βήχα και της χρόνιας βρογχίτιδας. Οι σπόροι της άγριας χ. αποτελούν πολύτιμο βιομηχανικό υλικό για την παρασκευή κυτταρίνης, που χρησιμοποιείται στην κατασκευή φωτογραφικών πλακών και άλλων αντικειμένων, όπως επίσης και δεψικών, βαφικών και συγκολλητικών ουσιών κατάλληλων για την κατεργασία των δερμάτων, τη βαφική και το γυάλισμα φυτικών κλωστικών ινών και φυτικής μετάξης. Κλαδιά χαρουπιάς με χαρούπια. Συγκομιδή χαρουπιών στην Κρήτη.

* * *

και καρουπιά, η, Ν [χαρούπι]

βοτ. κοινή ονομασία τού γένους αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών κερατονία, που ανήκει στην οικογένεια φαβίδες, αλλ. ξυλοκερατιά.